Instrukcja obsługi

Przemówienie Józefa Piłsudskiego w Sejmie dn. 10 lutego 1919

Od autora: Ta analiza została dokonana na wystąpieniu, którego treść została spisana na papierze. Potraktuj ją raczej jako punkt wyjścia do rozważań nad własnymi mowami, niż jako standard, którego należy się trzymać, gdyż wygłaszanie spisanego przemówienia jest zupełnie inną czynnością jak mówienie (nawet w oparciu o przygotowaną strukturę).

Treść mowy (bez adnotacji)
Analiza mowy

Treść mowy

Półtora wieku walk, krwawych nieraz i ofiarnych, znalazło swój tryumf w dniu dzisiejszym. Półtora wieku marzeń o wolnej Polsce czekało swego ziszczenia w obecnej chwili. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, — święto radości po długiej, ciężkiej, nocy cierpień.

W tej godzinie wielkiego serc polskich bicia czuję się szczęśliwym, że przypadł mi zaszczyt otwierać Sejm Polski, który znowu będzie domu swego ojczystego jedynym panem i gospodarzem.

Radość dnia dzisiejszego byłaby stokroć większą, gdyby nie troska, że zbieracie się w chwili niezwykle ciężkiej. Po długiej i niszczącej wojnie świat cały, a z nim i Polska, czekają z tęsknotą upragnionego pokoju. Tęsknota ta w Polsce dziś ziścić się nie może. Synowie Ojczyzny muszą iść, by bronić granic i zabezpieczyć Polsce swobodny rozwój.

Sąsiedzi nasi, z którymi pragnęlibyśmy żyć w pokoju i zgodzie, nie chcą zapomnieć o wiekowej słabości Polski, która tak długo stała otworem dla najazdów i była ofiarą narzucania jej obcej woli przemocą i siłą.

Nie chcemy mieszać się do życia wewnętrznego któregokolwiek z naszych sąsiadów, lecz pozwolić nie możemy, by pod jakimkolwiekbądź pozorem, chociażby pod pozorem rzekomego dobrodziejstwa, naruszano nasze prawo do samodzielnego życia.

Nie oddamy ani piędzi ziemi polskiej i nie pozwolimy, by uszczuplano nasze granice, do których mamy prawo.

Dążności naszych sąsiadów sprawiły, że ze wszystkimi nimi znajdujemy się obecnie w otwartej wojnie lub co najmniej w stosunkach mocno naprężonych.

Jasną stroną w naszych stosunkach zewnętrznych są zacieśniające się węzły przyjaźni z państwami ententy. Głęboka sympatja łączyła już dawniej Polskę ze światem demokratycznym Europy i Ameryki, nie szukającym sławy w podbojach i ucisku innych narodowości, a pragnącym ułożenia stosunków w myśl zasad sprawiedliwości i słuszności.

Sympatja ta spotęgowała się, gdy sławne armje państw sprzymierzonych, druzgocąc ostatnią potęgę naszych ciemiężycieli, wyzwoliły Polskę z niewoli.

Jestem przekonany, że serdeczne uczucia i niezaprzeczona wspólność interesów z tymi państwami uczyni niezbędną dla nas z ich strony pomoc wydatną i skuteczną.

Naród polski przez półtora wieku zmuszony był stosować się do praw narzuconych przez obcą przemoc. Nie mogąc normować swego życia według własnej woli, zatracił przez ten długi okres poczucie prawa i wiary we własne siły. Obdarzeni dziś zaufaniem narodu dać mu macie podstawy dla jego niepodległego życia w postaci prawa Konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej. Na tej podstawie utworzycie rząd, oparty o prawa, przez wybrańców narodu ustanowione. Prawa, przez was uchwalone, będą początkiem nowego życia wolnej i zjednoczonej Ojczyzny.

Polska, otoczona zewsząd przez wrogów, musi posiadać armję, która by mogła sprostać swoim ciężkim zadaniom. Macie poprzeć i rozwinąć rozpoczętą budowę wojska tak, by Ojczyzna, zasłonięta piersiami żołnierza, mogła się czuć bezpieczną i przeświadczoną, że honoru jej spraw broni silna i dobrze wyposażona armja.

Wreszcie zwrócicie, Panowie, niechybnie baczną uwagę na niedomagania naszego życia gospodarczego, upośledzonego przez gospodarkę obcych i zrujnowanego silnie przez wojnę i okupację. W tej dziedzinie należyte uregulowanie spraw znajdującego się w upadku przemysłu i niezbędnych reform agrarnych w duchu postępu i wielkich demokracji Zachodu stworzy zdrowe podstawy dla siły duchowej narodu i da trwałe podłoże dla budowy jego przyszłości.

Życząc Panom powodzenia w ich trudnej i odpowiedzialnej pracy, ogłaszam pierwszy Sejm w wolnej i zjednoczonej Rzeczypospolitej Polskiej za otwarty i powołuję najstarszego z Panów posła Ferdynanda Radziwiłła do objęcia tymczasowego przewodnictwa.

Analiza

Przemówienie Józefa Piłsudskiego jest przemówieniem okolicznościowym, wygłoszonym z okazji otwarcia pierwszego posiedzenia Sejmu II Rzeczypospolitej, tzw. Sejmu Ustawodawczego.

Przemówienia okolicznościowe wiążą się z oceniającym rodzajem mowy, odnosząc się do teraźniejszości, chwaląc ją lub krytykując. W dalszej części wystąpienia jednak nastąpi przejście od sytuacji bieżącej do przyszłości, do rodzaju uzasadniającego kroki, jakie powinny zostać poczynione przez odbiorców, posłów Sejmu.

Zdjęcie z wydarzenia. Gmach Instytutu Aleksandryjsko-Maryjskiego w Warszawie. — Józef Piłsudski otwiera pierwsze posiedzenie
Sejmu Ustawodawczego, 1919

Wstęp

Półtora wieku walk, krwawych nieraz i ofiarnych, znalazło swój tryumf w dniu dzisiejszym. Półtora wieku marzeń o wolnej Polsce czekało swego ziszczenia w obecnej chwili. Dzisiaj mamy wielkie święto narodu, — święto radości po długiej, ciężkiej, nocy cierpień.

W tej godzinie wielkiego serc polskich bicia czuję się szczęśliwym, że przypadł mi zaszczyt otwierać Sejm Polski, który znowu będzie domu swego ojczystego jedynym panem i gospodarzem.

Przemówienie zaczyna w sposób uroczysty, używając słów wysokich, aby podnieść rangę tego dnia.

"przypadł mi zaszczyt"; "półtora wieku marzeń"; "godzina wielkiego serc polskich bicia"

Radość dnia dzisiejszego byłaby stokroć większą, gdyby nie troska, że zbieracie się w chwili niezwykle ciężkiej. Po długiej i niszczącej wojnie świat cały, a z nim i Polska, czekają z tęsknotą upragnionego pokoju. Tęsknota ta w Polsce dziś ziścić się nie może. Synowie Ojczyzny muszą iść, by bronić granic i zabezpieczyć Polsce swobodny rozwój.

Tu następuje przełamanie wcześniejszej wypowiedzi. Dominującym uczuciem nie jest już przyjemność i radość, ale niepokój i troska.

Pojawia się także wniosek (Synowie Ojczyzny muszą iść [...]), zanim jeszcze pojawią się przesłanki je uzasadniające. To dodaje mocy wypowiedzi, a jednocześnie zmusza nas do zadania pytania Dlaczego?.

Rozwinięcie

Sąsiedzi nasi, z którymi pragnęlibyśmy żyć w pokoju i zgodzie, nie chcą zapomnieć o wiekowej słabości Polski, która tak długo stała otworem dla najazdów i była ofiarą narzucania jej obcej woli przemocą i siłą.

Nie chcemy mieszać się do życia wewnętrznego któregokolwiek z naszych sąsiadów, lecz pozwolić nie możemy, by pod jakimkolwiekbądź pozorem, chociażby pod pozorem rzekomego dobrodziejstwa, naruszano nasze prawo do samodzielnego życia.

Nie oddamy ani piędzi ziemi polskiej i nie pozwolimy, by uszczuplano nasze granice, do których mamy prawo.

Dalej wyłożony argument zaczyna się przesłanką "są sąsiedzi (inne kraje), które pamiętają o tym, że Polska historycznie była słaba". Dlatego też:

Nie wolno pozwolić na uszczuplenie granic
Synowie Ojczyzny muszą iść, by bronić granic

Dodatkową przesłanką dla tego argumentu jest wykazane porównanie pomiędzy Polską, która nie chce się mieszać w sprawy innych państw, oraz (niewypowiedziane tutaj) założenie, że państwa ościenne będą miały zamiar mieszać się w sprawy Polski.

Argument

Przedstawienie informacji, które wspierają zasadniczą tezę wystąpienia publicznego.

Kiedy w przemówieniu publicznym stawiana jest jakaś teza, to musi zostać ona poparta argumentami.

Argumenty mogą odwoływać się do różnych sfer - już Arystoteles wymieniał odwołanie do pathos (w uproszczeniu: emocji), ethos (w uproszczeniu: wiarygodności i autorytetu prezentującego) i logos (danych, logiki - lub sztuczek imitujących logikę).

Warte powtórzenia jest to, że argumenty nie muszą być logiczne w sensie formalnym. Dobrym wyróżnikiem jest reguła ARG (opisana przez Trudy Govier), która mówi, że argument powinien opierać się na przesłankach, które:

są akceptowalne (czyli opierają się na wcześniej uzasadnionych argumentach, toposach – wiedzy wspólnej i ogólnej lub w inny sposób są trudne do zaprzeczenia)
odnoszą się do przesłanki którą chcemy dowieść argumentem (kontrprzykład: Polska nie wymaga wprowadzenia waluty euro; Chiny jej nie mają, a wzrastają gospodarczo – tu sytuacja Chin nie jest w żaden sposób związana z debatą na temat waluty w Polsce)
wspólnie dają wystarczającą podstawę do przekonania odbiorcy o prawdziwości argumentu (kontrprzykład: wszystkie osoby, które znam zarabiają mniej niż średnia krajowa, no to kto zarabia tyle?)

Dziś najbardziej polecane są argumenty oparte o logikę, rozumowanie, wreszcie dane i badania, jeśli zostały one zebrane w sposób minimalizujący błędy (np. za pomocą metody naukowej).

Jednocześnie, dobrze opowiedziany dowód anegdotyczny odwołujący się do emocji nadal jest w stanie dotrzymać pola dowodom logicznym. Podobnie jest z odwołaniem do autorytetu.

To, jakie argumenty i jakie typy argumentów zostaną wybrane, powinno zależeć od wystąpienia publicznego i oczekiwań odbiorców. Jeśli odbiorcy mają podjąć jakąś decyzję, warto jest opierać się o jak najwięcej danych i logiki. Jeśli wystąpienie ma cel motywacyjny, argumenty oparte o personalne historie i emocje dużo mocniej poruszą serca odbiorców.

Zobacz również: entymemat, sylogizm, wskazanie, zaprezentowanie faktów.

od 30s

Zakończenie tego fragmentu jest ujmujące, oparte na powtórzeniu: nie oddamy... nie pozwolimy....

Dążności naszych sąsiadów sprawiły, że ze wszystkimi nimi znajdujemy się obecnie w otwartej wojnie lub co najmniej w stosunkach mocno naprężonych.

Jasną stroną w naszych stosunkach zewnętrznych są zacieśniające się węzły przyjaźni z państwami ententy. Głęboka sympatja łączyła już dawniej Polskę ze światem demokratycznym Europy i Ameryki, nie szukającym sławy w podbojach i ucisku innych narodowości, a pragnącym ułożenia stosunków w myśl zasad sprawiedliwości i słuszności.

Sympatja ta spotęgowała się, gdy sławne armje państw sprzymierzonych, druzgocąc ostatnią potęgę naszych ciemiężycieli, wyzwoliły Polskę z niewoli.

Jestem przekonany, że serdeczne uczucia i niezaprzeczona wspólność interesów z tymi państwami uczyni niezbędną dla nas z ich strony pomoc wydatną i skuteczną.

Kolejny argument przywołuje nadzieję, pokładaną w tym, że są też kraje posiadające wspólne ustroje, w tym państwa ententy (Wielka Brytania, Francja, Stany Zjednoczone itd.)

W tym miejscu, nadal w poczuciu nadziei następuje zmiana mowy z oceniającej na uzasadniającą.

Od tego momentu, Józef Piłsudski będzie zwracać się rozkazująco do posłów Sejmu, a trzy kolejne akapity jego wypowiedzi będą wspólnym wezwaniem do działania o wspólnym ogólnym przesłaniu.

Wezwanie do działania

Nakłonienie i upodmiotowienie odbiorcy do działania.

Ten element pojawia się zazwyczaj w formie podsumowania. Tutaj przekazujesz swoją wizję oraz moc sprawczą w ręce odbiorców, aby dokonali pewnego działania. (Można też nakłaniać do zaprzestania działania, a także do utrzymania stanu takiego, jakim jest).

Jak można zakończyć? Na przykład:

Konstrukcją klamrową, nawiązując do elementu z otwarcia lub wyłożonego wcześniej.
Działając przykładem - Ja już to stosuję. Czas na Was.
Krótką anegdotą, która parafrazuje wszystkie argumenty, znacząco je upraszczając i klaryfikując.
Zestawiając dane w zapamiętywalny sposób - Gdyby każdy z nas dziś spędził minutę mniej przy włączonym świetle...

Skoncentruj się tu na zdolności do rozpowszechniania tej wiedzy dalej, odpowiadając bezpośrednio, albo pośrednio na pytanie Co powinien powiedzieć odbiorca Twojej mowy komuś, kto nie zna tematu?

od 60s

Każdy z akapitów będzie odnosił się jednak do innej strefy zarządzania państwem.

Naród polski przez półtora wieku zmuszony był stosować się do praw narzuconych przez obcą przemoc. Nie mogąc normować swego życia według własnej woli, zatracił przez ten długi okres poczucie prawa i wiary we własne siły. Obdarzeni dziś zaufaniem narodu dać mu macie podstawy dla jego niepodległego życia w postaci prawa Konstytucyjnego Rzeczypospolitej Polskiej. Na tej podstawie utworzycie rząd, oparty o prawa, przez wybrańców narodu ustanowione. Prawa, przez was uchwalone, będą początkiem nowego życia wolnej i zjednoczonej Ojczyzny.

Pierwszy akapit odnosi się do ustanowienia skutecznego systemu prawa. Stanowi także ciąg wskazań, czyli zdań, gdzie każde następne jest nabudowane na podstawie poprzedniego. Powoduje to wrażenie nagłego przyśpieszenia dynamiki wypowiedzi, nawet jeżeli nie zmieniło się jej tempo.

Wskazanie / Ciąg wskazań

Wniosek wynikający z jednej tylko przesłanki. Pozwala ułożyć przesłanki w ciąg.

Znany również jako signum.

Kilka wskazań połączonych w logiczną całość staje się łańcusznikiem (sorites - stos w łacinie). Pozwalają one na przekształcenie jednej przesłanki w drugą w sposób zrozumiały dla odbiorcy, dzięki czemu ten nie będzie czuć przeskoków.

Należy uważać, żeby, zgodnie z zasadą łańcuch jest tak mocny jak jego najsłabsze ogniwo, żeby każde wskazanie było wystarczająco silne, a także żeby wskazań nie było za wiele. Dziś wiemy, że ciąg wskazań w których każde ma określone prawdopodobieństwo w wyniku mnożenia nigdy nie będzie mieć większego prawdopodobieństwa niż którykolwiek z wniosków pośrednich w łańcuchu.

Przykładem może być parafraza znanego przysłowia: Skoro widzimy dym kilka ulic stąd, to zapewne coś płonie. Ciąg wskazań mógłby poprowadzić ten wywód dalej: Skoro płonie, to warto to sprawdzić. Udajmy się tam..

Wskazania opierają się tylko na swojej przesłance. Gdyby zamiast powyższego zdania powiedzieć Skoro płonie, to znajdujący się tam ludzie mogą potrzebować pomocy, zawiera to już dodatkową, przemilczaną przesłankę. Dlaczego to jest ważne? Bo łącząc wskazania z innymi elementami argumentacji (sylogizm, entymemat), możemy stworzyć argument silniejszy niż jego części składowe. Warto więc uświadomić sobie, czy korzystamy ze wskazań, czy z innych elementów argumentacji.

od 30s

Polska, otoczona zewsząd przez wrogów, musi posiadać armję, która by mogła sprostać swoim ciężkim zadaniom. Macie poprzeć i rozwinąć rozpoczętą budowę wojska tak, by Ojczyzna, zasłonięta piersiami żołnierza, mogła się czuć bezpieczną i przeświadczoną, że honoru jej spraw broni silna i dobrze wyposażona armja.

Drugi akapit odnosi się do ustanowienia silnej armii, zapewniającej bezpieczeństwo państwa. Tu występuje podobna forma, co w poprzednim akapicie.

Wreszcie zwrócicie, Panowie, niechybnie baczną uwagę na niedomagania naszego życia gospodarczego, upośledzonego przez gospodarkę obcych i zrujnowanego silnie przez wojnę i okupację. W tej dziedzinie należyte uregulowanie spraw znajdującego się w upadku przemysłu i niezbędnych reform agrarnych w duchu postępu i wielkich demokracji Zachodu stworzy zdrowe podstawy dla siły duchowej narodu i da trwałe podłoże dla budowy jego przyszłości.

Trzeci akapit odnosi się do reformy gospodarczej, składającej się z reformy rolnej i odbudowania przemysłu.

Warto zastanowić się, jaki jest efekt przywołania trójki {prawo, armia, ekonomia} w wezwaniu do działania. Czy Józef Piłsudski chciał, żeby jego odbiorcy zapamiętali wszystkie jego punkty?

Domniemywać można, że na poziomie pojedynczych haseł ({prawo, armia, ekonomia}), zostanie to zapamiętane. Dlaczego więc nie powiedział on dla funkcjonowania kraju ważne jest silne prawo, silna armia i silna ekonomia?

Celem tak zastosowanej struktury jest dotarcie do różnych grup wśród odbiorców. Jeśli wśród posłów Sejmu znaleźli się tacy, dla których najważniejsze było stanowienie prawa lub ci, którzy będą chcieli zadbać o silną armię, a także tacy, którzy najbardziej interesują się odbudową państwa, to każdy z nich w tym wezwaniu znajdzie coś personalnie dla siebie.

Mówca nie powinien się przejmować tym, że danego odbiorcy dwie pozostałe kategorie mogą nie interesować, jeśli słuchając tej trzeciej poczuje się, jakby te słowa były skierowane właśnie do niego.

Warto wspomnieć, że nie można też mówić zbyt długo w takiej formie. Przy dłuższej wypowiedzi można byłoby w ten sposób stracić dwie trzecie niezainteresowanych odbiorców.

Zakończenie

Życząc Panom powodzenia w ich trudnej i odpowiedzialnej pracy, ogłaszam pierwszy Sejm w wolnej i zjednoczonej Rzeczypospolitej Polskiej za otwarty i powołuję najstarszego z Panów posła Ferdynanda Radziwiłła do objęcia tymczasowego przewodnictwa.

Krótkie i treściwe. Przy tak oszczędnej treści próba robienia podsumowania i powtórzenia tego, co przed chwilą zostało powiedziane, nie miałoby sensu.

Proporcje

Znakomita większość tego wystąpienia to rozwinięcie, wstęp i (w szczególności) zakończenie są zredukowane do minimum.

Dzięki temu zabiegowi mowa wspiera swój cel: wskazanie, że nie można teraz pozwolić sobie na stagnację, gdyż to właśnie działania w danym momencie zadecydują o przyszłości kraju.

Zobacz też inne nasze materiały.